پیشرفت فناوری در تصویربرداری دندانپزشکی با رادیوگرافی دندانی دیجیتال

استفاده از رادیوگرافی دندانی دیجیتال به منظور تشخیص، معاینه و درمان بهتر و کنترل مداوم شرایط دهان به لحاظ پیشرفت بیماری‌ها، امروزه به یک اصل در دندانپزشکی حرفه‌ای تبدیل شده است.

رادیوگرافی دندانی دیجیتال نوعی از تصویر برداری با اشعه ایکس است که از سنسورهایی دیجیتال برای جذب اشعه ایکس به جای فیلم‌های رادیولوژی قدیمی استفاده می‌کند. در این روش تصاویر کامپیوتری پیشرفته‌ای از دندان‌ها، لثه‌ها و دیگر اجزای دهان بدست می‌آید. این تصاویر از سه روش  مستقیم، غیر مستقیم و نیمه غیر مستقیم بدست می‌آید.

در روش مستقیم، یک سنسور الکتریکی در دهان قرار گرفته و تصاویر را ضبط می‌کند. در تکنیک‌های غیر مستقیم از یک اسکنر فیلم‌های اشعه ایکس برای نمایش عکس‌های رادیوگرافی دندانی قدیمی به شکل تصاویر دیجیتال استفاده می‌شود. روش نیمه غیر مستقیم ترکیبی از یک سنسور و اسکنر برای تبدیل عکس های رادیولوژی قدیمی به تصاویر دیجیتال است.

انواع رادیوگرافی‌های دیجیتالی مورد استفاده در دندانپزشکی

عکس های رادیوگرافی دیجیتال می توانند داخل یا خارج از دهان گرفته شوند. عکس‌های اشعه ایکس داخل دهانی معمولاً جزئیات بسار زیادی را نشان می‌دهد. این جزئیات برای تشخیص پوسیدگی‌ها، تحت نظر گرفتن وضعیت رشد دندان و اطمینان از سلامتی دندان و استخوان، مورد استفاده قرار می گیرد. تصاویر اشعه ایکس خارج دهانی جزئیات چندانی در مقایسه با تصاویر داخل دهانی نشان نمی‌دهد و در تشخیص مشکلات یک دندان تنها کارایی ندارد. اما برای تشخیص دندان‌های آسیب دیده، بررسی وضعیت رشد و نمو استخوان فک و تشخیص خطر بروز مشکلات بین دندان‌ها، فک‌ها و مفاصل گیج گاهی یا دیگر استخوان های صورت به کار گرفته می شود.

انواع رادیولوژی‌های داخل دهانی شامل موارد زیر می شود:

رادیولوژی بایت وینگ (Bitewing X-rays)

 در این نوع عکسبرداری بیمار باید فیلم را گاز بگیرد و  به این ترتیب جزئیاتی از دندان‌های بالا و پایین در تصویر نمایان می‌شود. هر تصویر بایت وینگ، از تاج دندان تا پایین‌ترین قسمت از استخوانی که دندان را احاطه کرده را نشان می دهد. رادیوگرافی دیجیتال بایت وینگ برای تشخیص عیوب بین دندان‌ها و تغییرات در تراکم استخوان فک به علت بیماری‌های لثه به کار می‌رود. همچنین از این رادیوگرافی می‌توان برای تایید اندازه بودن روکش‌ها و رستوریشن‌های دندانی و غیره بهره برد.

رادیوگرافی پری آپیکال (Periapical)

در این تکنیک دندان به طور کامل از تاج تا نوک ریشه قرار گرفته در استخوان و در نواحی از فک بالا یا پایین نمایش داده می‌شود. رادیوگرافی پری آپیکال برای تشخیص ناهنجاری‌های ریشه و ساختار استخوانی در برگیرنده ریشه دندان به کار می‌رود. در این روش از بین رفتن استخوان اطراف ریشه دندان به سبب بیماری‌های پریودنتال و لسیون‌های ریشه‌ای یا آبسه‌ها قابل تشخیص است.  رادیو گرافی دیجیتال پری آپیکال به درمان به موقع آن‌ها کمک می‌کند.

 رادیوگرافی اکلوزال (Occlusal)

از رادیوگرافی‌های معمول بزرگتر بوده و رشد و موقعیت دندان‌ها را نشان می دهد. هر عکس رادیوگرافی دیجیتال تقریباً تمام طاق فک بالا و یا پائین را نشان می‌دهد.

انواع رادیوگرافی‌های خارج دهانی به شرح زیر می باشد:

رادیوگرافی پانورامیک (Panoramic)

رادیوگرافی دیجیتال پانورامیک در اطراف سر می‌چرخد و تمام دندان‌ها را در قوس بالا و پایین در یک تصویر نشان می‌دهد. این رادیوگرافی برای طرح درمان ایمپلنت‌های دندانی، تشخیص دندان‌های عقل نهفته و مشکلات فکی و تشخیص تومورهای استخوانی و کیست‌ها مورد استفاده قرار می گیرد.

توموگرافی کامپیوتری چند تکه

رادیوگرافی دیجیتال توموگرافی یک لایه یا برش خاص از دهان را در حالی که دیگر لایه‌ها را تار کرده نشان می‌دهد. این نوع از رادیوگرافی برای مشاهده و معاینه قسمت‌هایی از دهان که مشاهده دقیق آن‌ها مشکل است، بکار می‌رود.

رادیوگرافی سفالومتری (Cephalometry)

این نوع رادیوگرافی جمجمه را بطور کامل نشان می‌دهد. برای معاینه رابطه دندان‌ها و فک بالا و پایین و بررسی مشخصات فردی بیمار به کمک می‌آید. ارتودنتیست‌ها به عنوان متخصص در مرتب کردن دندان‌ها از این نوع رادیوگرافی دیجیتال برای طرح درمان خود استفاده می‌کنند.

رادیوگرافی سیالوگرافی (Sialography)

غدد بزاقی به سبب بافت نرمی که دارند در تصویر برداری با اشعه ایکس دیده نمی‌شوند. در روش سیالوگرافی نوعی رنگ در غدد بزاقی تزریق می‌شود تا در تصاویر رادیو گرافی قابل مشاهده باشند. سیالوگرافی برای تشخیص مشکلات غدد بزاقی نظیر اسنداد و سندرم شوگرن به کار می‌رود. این‌ها یک نوع بیماری خود ایمنی هستند که مانع تولید بزاق و اشک می‌شوند.

توموگرافی کامپیوتری با اشعه مخروطی (Cone Beam CT / CBCT Scanning)

اندام های داخلی بدن را به شکل سه بعدی نشان می‌هد. این نوع از رادیوگرافی معمولا در یک بیمارستان یا مرکز تصویر برداری انجام می‌گیرد اما در مطب‌های دندانپزشکی برای تشخیص مشکلات استخوانی صورت مانند تومور یا شکستگی‌ها به کار می‌رود. سی تی اسکن نیز در بررسی استخوان برای جراحی ایمپلنت و دندان‌های نهفته که بیرون کشیدن آن ها با دشواری هایی همراه است بکار گرفته می‌شود تا از پیچیده شدن جراحی و بروز مشکلات غیرقابل پیش بینی در حین عمل جلوگیری شود. رادیوگرافی مخروطی هشت برابر رادیوگرافی پانورامیک به اشعه نیاز دارد در عوض اشعه مخروطی شکل آن طاق بالا و پایین دهان را بطور کامل در یک مرحله اسکن می‌کند. این اطلاعات به وسیله یک دوربین دوبعدی با کیفیت بسیار بالا ثبت شده و بعد از آن برای تشکیل یک تصویر سه بعدی از ساختارهای سه بعدی با یکدیگر ترکیب می‌شوند.

مزایا رادیوگرافی دیجیتال در دندانپزشکی

رادیوگرافی دیجیتال پنهان ترین نقاط مانند پوسیدگی بین دندان‌ها، پوسیدگی‌های زیر رستوریشن‌ها یا دندان‌های پرشده و یا عفونت‌های استخوانی و بیماری‌های لثه، آبسه‌ها و کیست‌ها، رشد و اختلالات رشدی و تومورها را به راحتی آشکار می‌کند. این موارد هرگز با یک معاینه بصری از دندان‌ها و دهان بیمار قابل تشخیص نیست.

رادیوگرافی دیجیتال می‌تواند فوراً در هر نمایشگر کامپیوتری به نمایش در بیاید. با دست کاری روی تصویر، کنتراست تصویر بالاتر رفته و جزئیات بیشتری بدون از بین رفتن کیفیت تصویر بدست می‌آید.

تشخیص سریعتر و درمان به موقع مشکلات دندانی می‌تواند در زمان و هزینه صرفه جویی کرده و دردی که بیمار تحمل می‌کند را کاهش دهد.

رادیوگرافی دیجیتال باعث حذف فرایندهای شیمایی و دفع زباله‌های خطرناک و فویل‌های سربی می شود. بنابراین رادیوگرافی دیجیتال یک جایگزین سازگار با محیط زیست است.

تصاویر رادیو گرافی دیجیتال می‌توانند به راحتی با یک ایمیل یا هارد اکسترنال یا ارسال توسط یک پیامرسان به دست دندانپزشک دیگری برسند.  حتی می‌توان آن را روی کاغذ پرینت گرفت و به شرکت بیمه تحویل داد.

سنسورهای دیجیتالی به کار گرفته شده در رادیوگرافی دیجیتال بسیار به اشعه ایکس حساس هستند. همین حساسیت باعث شده میزان اشعه ایکس لازم برای عکس برداری 50 تا 80 درصد کمتر از اشعه ایکس لازم برای رادیوگرافی‌های قدیمی باشد.

کنتراست، رنگ آمیزی، میزان وضوح تصویر، سه بعدی و قابلیت بزرگنمایی از ویژگی‌های رادیوگرافی دیجیتال است که به تشخیص و تفسیر بیماری‌های دهان و دندان کمک می‌کند. می‌توان تصاویر دیجیتالی را روی نمایشگر مقابل صندلی بیمار نمایش داد و مشکلات بیمار را به راحتی به او نشان داد.

معایب رادیوگرافی دیجیتال در دندانپزشکی

راه اندازی رادیوگرافی دیجیتال به لحاظ هزینه برای دندانپزشک بسیار گران تمام خواهد شد. این تجهیزات همگی چندهزاردلاری هستند و هزینه تعمیر و نگه داری بالایی دارند.

به کارگیری رادیوگرافی دیجیتال در درمان‌های دندانپزشکی نیاز به آموزش اضافی دارد. متخصصین باید به روز باشند و در دوره‌های آموزشی بطور مرتب شرکت کنند. چرا که تکنولوژی به سرعت پیشرفت کرده و فناوری‌های قدیمی منسوخ می‌شود و به تبع آموزش جدید می‌طلبد.

از دیگر معایب رادیوگرافی دیجیتال می‌توان موارد زیر را نام برد:

اندازه سنسور

بعضی سیستم‌های سنسوری مستقیم ضخیم‌تر و حجیم‌تر از فیلم‌های دندانپزشکی قدیمی هستند و باعث ناراحتی مریض می‌شوند؛ بخصوص برای کسانی مستعد عق زدن هستند.

سنسورهای دیجیتالی کوچکتر از فیلم‌های دندانپزشکی قدیمی هستند. لذا ناحیه کوچکتری را نسبت به فیلم‌های قدیمی تصویر برداری می‌کنند.

شکنندگی

نسبت به پلیت‌های فیلم‌های دندانپزشکی قدیمی نازک تر  و مستعد شکسته شدن هستند. به همین دلیل اغلب نیاز به جایگزینی مکرر دارند.

کنترل عفونت

بیشتر این سنسورهای دیجیتالی قابلیت استرلیزه شدن را ندارند؛ بنابراین نیاز به یک پوشش پلاستیکی قابل تعویض دارند.  برای هر مریض این پوشش باید تعویض شود تا از انتقال آلودگی و عفونت جلوگیری نماید.

آموزش ویژه

دندانپزشکان، بهداشت یاران دندان، دستیاران دندانپزشکان و رادیولوژیست‌های فک و صورت بعد از طی یک دوره آموزش تخصصی کامل می‌توانند از رادیوگرافی دیجیتال استفاده کنند. پیش نیازهای آموزش رادیوگرایفی دیجیتال برای مطب‌های دندانپزشکی شخصی با آموزش رادیوگرافی پزشکی متفاوت بوده و عمدتاً سختگیری کمتری دارند.

ملاحظات آموزشی

به روز رسانی دوره‌ای ایمنی و در دسترس بودن تجهیزات، لوازم و تکنیک‌های جدید برای یک دوره آموزشی ضروری است. انجام کنترل عفونت و بر قراری شرایط ایمن در برابر اشعه‌های ساطع شده از تجهیزات، برای برگزاری یک دوره آموزشی حیاتی است.

ملاحظات ایمنی

میزان اشعه ساطع شده در رادیوگرافی دیجتال در سطح پایینی است. با این وجود هیچ کس نباید بیش از میزان مشخص اشعه دریافت کند. پیش بندهای محافظ سربی و یقه‌های محافظ غده تیروئید، بخصوص برای زنان باردار و خانم‌های سالخورده و کودکان حتماً باید استفاده شوند.

خانم‌های باردار  هربار که به مطب می‌روند فقط تا چهار بار مجازند در معرض اشعه قرار بگیرند. اگرچه بسیاری از بیماران و پزشکان تصویر برداری با اشعه ایکس را تا اتمام دوره بارداری به تعویق می‌اندازند. در مواقع اضطراری خانم‌های باردار نگرانی از رادیوگرافی نداشته باشند. برای احتیاط می‌توانند از پوشش سربی دولایه استفاده کنند و یا در پایین‌ترین سطح ممکن شدت اشعه تنظیم و ساطع شود. خانم‌هایی که در مرحله شیر دادن به نوزاد هستند و یا تلاش برای بارداری می کنند نیازی نیست که تصویر برداری با اشعه ایکس خود را به تعویق بیاندازند.

منبع